آشنایی با راه های درمان توهم | علائم توهمات ذهنی چیست؟
- 11 اردیبهشت 1402
- صفر نظر
- روانپزشک
توهم یک نوع اختلال روانی است که در آن فرد نمی‌تواند واقعیت را به درستی از تصورات خویش تشخیص دهد. فردی که دچار توهم است تفسیر نادرستی از واقعیت علی‌رغم وجود شواهد خلاف آن ارائه می‌دهد. توهم می‌تواند در افراد مختلف به دلایل متعددی به وجود آید و به اشکال گوناگون بروز کند. در این حالت، چیزهایی را می‌بینید، می‌شنوید، حس می‌کنید یا حتی می‌چشید که اگرچه واقعی به نظر می‌رسند، اما اینطور نیست و فقط در ذهن شما وجود دارند. در این مطلب از مجله پزشکی مدیست قصد داریم تا به بحث در مورد علل ایجاد توهم، راه‌های درمان توهم، نحوه تشخیص آن و غیره بپردازیم.
توهم چیست؟
نخست و قبل از آنکه به بحث در مورد درمان توهم بپردازیم، بهتر است که تعریف کنیم توهم چیست. توهمات عبارتند از تجربیات حسی که اگرچه توسط ذهن شما به وجود می‌آیند اما واقعی به نظر می‌رسند. توهم می‌تواند همه حواس پنج‌گانه شما را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، ممکن است در اتاق صدایی را بشنوید که هیچ کس دیگری نتواند آن را بشنود یا تصویری ظاهراً واقعی را ببینید که غیر واقعی است.
معمولاً توهم نشانه وجود یک اختلال مرتبط با روان‌پریشی مخصوصاً اسکیزوفرنی است، اما می‌تواند منشأ دیگری نیز داشته باشد. توهم همچنین می‌تواند به خاطر مصرف مواد مخدر، شرایط دشوار عصبی و یا حتی برخی وضعیت‌های موقتی ایجاد شود.
فردی که توهم را تجربه می‌کند، ممکن است با یا بدون آگاهی باشد که چیزی که تجربه می‌کند واقعی نیست. چنانچه شخصی آگاهی نداشته باشد که توهم او واقعی نیست، به عنوان یک علامت روان‌پریشی تلقی می‌شود.
دلایل مختلفی از قبیل عوارض جانبی ناشی از مصرف بعضی داروها، بیماری‌های روانی، بیماری‌های جسمی مانند صرع یا اختلال مصرف الکل هم می‌توانند علائم توهمات ذهنی را ایجاد کنند. قبل از آنکه راه درمان توهم را در پیش بگیرید، ممکن است لازم باشد که بسته به علت توهم به روانپزشک، متخصص مغز و اعصاب یا پزشک عمومی مراجعه کنید.
مشاوره با متخصص روانپزشک
دریافت مشاوره‌ها
علت ایجاد توهم
قبل از اقدام برای درمان توهم، بایستی علت آن مشخص شود. دلایل مختلف بسیاری می‌توانند منجر به ایجاد توهمات ذهنی در فرد شوند. علل ایجاد توهم به طور کلی به چهار دسته اصلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از علل موقت، مشکلات مربوط به سلامت روان، مشکلات عصبی و عوارض جانبی بعضی داروها.
علل موقت
بعضی شرایط یا مشکلات می‌توانند به طور موقت باعث ایجاد توهم شوند که عبارتند از:
• استفاده از الکل یا برخی مواد مخدر مانند ماری‌جوانا، مواد توهم‌زا (LSD و PCP)، آمفتامین‌ها، کوکائین و غیره
• داشتن تب بالا به ویژه در افراد مسن و کودکان
• کم آبی شدید بدن
• محرومیت از خواب
• میگرن
• تروما
• درد شدید
• غم و اندوه
• عفونت‌هایی مثل UTI، مخصوصاً در افراد مسن
• عوارض ناشی از بیهوشی پس از عمل یا جراحی
مشکلات مربوط به سلامت روان
اصلی‌ترین بیماری روانی که می‌تواند باعث ایجاد توهم شود، اسکیزوفرنی است. اسکیزوفرنی به شرایطی اطلاق می‌شود که جزو دسته اختلالات مرتبط با روان‌پریشی هستند. شخص در چنین وضعیتی به نوعی «قطع ارتباط با واقعیت» را تجربه می‌کند که ممکن است شامل توهم نیز باشد. توهم در چنین افرادی عمدتاً به شکل شنیداری است. از دیگر مشکلات مربوط به سلامت روان که ممکن است باعث ایجاد توهم شوند، می‌توانیم به اختلال دو قطبی و اختلال افسردگی عمده (MDD) اشاره کنیم.
مشکلات عصبی
مشکلات عصبی نیز می‌توانند باعث ایجاد توهم شوند و برای درمان توهمات ذهنی بایستی تشخیص داده شوند. مشکلات عصبی که می‌توانند توهم ایجاد کنند عبارتند از:
• پارکینسون
• آلزایمر
• زوال عقل با اجسام لویی
• صرع
• نارکولپسی یا حمله خواب
مشاوره با پزشک
عوارض جانبی داروها
برخی از داروها به عنوان یک عارضه جانبی می‌توانند باعث ایجاد یا تشدید توهم شوند. افراد مسن در این بین به خاطر افزایش حساسیت نسبت به داروها بیشتر در معرض خطر قرار دارند. چنین توهماتی می‌توانند وابسته به دوز باشند، به این معنی که با کاهش دوز یا قطع مصرف علائم از بین می‌روند. در این موارد، پزشک معالج شما بهترین منبع اطلاعاتی است. البته لازم به ذکر است که بدون مشورت با پزشک خود، مصرف داروها را قطع نکنید.
چنانچه برای درمان توهم به مشاوره نیاز دارید، پزشکان متخصص مغز و اعصاب و روانپزشکان مدیست آمادگی دارند تا راهنمایی‌های لازم را برای درمان توهمات ذهنی در اختیارتان قرار دهند.
انواع توهم در افراد مختلف
خالی از لطف نیست که قبل از پرداختن به درمان توهم، راجع به انواع آن هم بحث کنیم. توهم فقط محدود به دیدن یا شنیدن نیست. توهم می‌تواند حواس مختلف فرد مثل حس بینایی، شنوایی، بویایی و حتی چشایی و لامسه را تحت تأثیر قرار دهد. توهم در افراد مختلف به چند دسته تقسیم می‌شود که عبارتند از:
توهمات بصری
توهمات بصری شامل توهماتی است که شخص چیزهایی را می‌بیند که وجود ندارند. این نوع توهم می‌تواند مربوط یه دیدن اشیاء، الگوهای بصری، اشخاص یا نور باشد. به عنوان مثال، شخص ممکن است کسی را ببیند که در آن‌جا نیست یا چراغ‌های چشمک‌زنی را ببیند که هیچ کس دیگری نمی‌تواند ببیند.
توهمات بویایی و چشایی
همانطور که از نام آن مشخص است، حس بویایی فرد در این نوع توهمات درگیر می‌شود. شما مثلاً ممکن است شب هنگام از خواب بیدار شوید و بوی ناخوشایندی را حس کنید یا حتی حس کنید که بدنتان بوی بدی می‌دهد، در حالی که در واقعیت اینطور نیست. توهمات بویایی همچنین می‌توانند باعث شوند که بوهای خوشایندی مثل بوی گل را حس کنید. شخصی که دچار توهم چشایی می‌شود، اغلب طعم‌های عجیب یا ناخوشایندی را تجربه می‌کند. توهم چشایی یکی از علائم نسبتاً شایع در افرادی به شمار می‌رود که مبتلا به صرع هستند.
توهمات شنیداری
این نوع توهم از رایج‌ترین انواع توهم به شمار می‌رود. در این حالت ممکن است بشنوید که کسی با شما حرف می‌زند یا می‌گوید که فلان کار را انجام دهید. تُن صدایی که می‌شنوید ممکن است عصبانی، خنثی یا گرم و صمیمی باشد. یا به عنوان مثال ممکن است بشنوید که کسی زیر اتاق شیروانی راه می‌رود یا صدای کلیک کردن و ضربه زدن مکرر را بشنوید.
توهمات لامسه
شخص ممکن است احساس لمس یا حرکت در بدن خود داشته باشد. به عنوان مثال، ممکن است احساس کنید که اندام‌های داخلی بدنتان به این طرف و آن طرف حرکت می‌کنند یا حشرات روی پوستتان می‌خزند. یا حتی ممکن است احساس کنید که کسی با دست بدنتان را لمس می‌کند.
توهمات مرتبط با خواب
نوع توهم نیز در درمان توهم اهمیت دارد. نوع دیگری از توهم به خواب مربوط می‌شود که خود به دو دسته هیپنوپمپیک و هیپناگوژیک تقسیم می‌شود. توهمات هیپنوپمپیک هنگام بیدار شدن از خواب رخ می‌دهند و در اکثر موارد جای نگرانی نیست. در مقابل، توهمات هیپناگوژیک موقع خوابیدن اتفاق می‌افتند. این نوع توهمات معمولاً کوتاه مدت و عمدتاً بصری هستند.
مشاوره با متخصص مغز و اعصاب
دریافت مشاوره‌ها
اضطراب توهم زا چیست؟
چنانچه خودتان یا یکی از عزیزانتان دچار توهم می‌شود، یافتن علت آن می‌تواند راه را برای درمان توهم باز کند. اگرچه استرس و اضطراب می‌تواند در ایجاد توهم نقش داشته باشد، اما شناسایی و تشخیص علت یا بیماری زمینه‌ای برای درمان توهمات ذهنی بسیار مهم است. البته باید اشاره کرد که روش‌های درمانی بسیار مؤثری برای درمان کردن توهم بدون توجه به علت اصلی وجود دارد.
اضطراب نه تنها باعث ایجاد ترس می‌شود، بلکه علائمی را ایجاد می‌کند که می‌توانند باعث بدتر شدن ترس شوند. اضطراب شدید می‌تواند از بسیاری جهات باعث شود که احساس دیوانه شدن به فرد دست دهد، گویی که شخص ارتباطش را با واقعیت از دست خواهد داد. چنین احساسی گاهی اوقات چیزی بیش از یک حس یا فکر نیست، اما برخی اوقات دیگر این به خاطر علائم اضطراب است که شبیه علائم روان‌پریشی واقعی به نظر می‌رسند.
توهم یکی از همین علائم است. اگرچه به ندرت اتفاق می‌افتد که فرد دارای اضطراب واقعاً دچار توهم شود، اما کسانی که اضطراب شدید دارند ممکن است دچار انواع خفیف توهم شوند. این به نوبه خود می‌تواند ترس بیشتری القا کند و ثبات ذهنی شما را تحت تأثیر قرار دهد که از قضا رخداد نادری هم نیست.
توهم جزو علائم شایع اختلالات اضطرابی محسوب نمی‌شود. با این حال، تحقیقات مختلفی نشان داده‌اند که اضطراب می‌تواند باعث ایجاد توهم یا به عبارتی اضطراب توهم‌زا شود. یک مطالعه در سال 2016 نشان داد که رابطه قوی بین اضطراب و توهمات کلامی وجود دارد. توهمات کلامی جزو توهمات شنیداری به حساب می‌آیند. در این مطالعه اشاره شده است که اضطراب صرفاً پیامد توهمات کلامی نیست، بلکه اضطراب هم به عنوان محرکی برای ایجاد توهمات کلامی عمل می‌کند و هم محتوای آن‌ها را شکل می‌دهد.
نحوه تشخیص اختلالات توهم
پزشک برای تشخیص اختلالات توهم و شروع روند درمان توهم با علائم سلامتی و سابقه پزشکی شما شروع می‌کند. پزشک ممکن است سؤالات زیر را برای درمان توهمات ذهنی از شما بپرسد.
• چه صداهایی می‌شنوید؟ صدای صحبت کردن؟ صدای وز وز؟ یا صداهای دیگر؟
• توهمات شما از کِی شروع شد؟
• آیا در زمان‌های خاصی مثل موقع خوابیدن توهم سراغتان می‌آید؟
• آیا هنگام تجربه توهم علائم دیگری هم دارید؟
• اگر دچار توهم شنیداری می‌شنوید، آیا صداها تهدیدآمیز، گستاخانه، خوشایند یا نرمال هستند؟
• چه دارو یا داروهایی در حال حاضر مصرف می‌کنید؟
• آیا احیاناً مواد مخدر مصرف می‌کنید؟
پزشک پس از شنیدن پاسخ‌هایتان تشخیص می‌دهد که علت احتمالی ایجاد توهمات چه می‌تواند باشد و بر همین اساس لازم خواهد بود که آزمایشاتی را انجام دهید. همچنین، پزشک معالج ممکن است به شما توصیه کند که برای بررسی سایر احتمالات به روانپزشک مراجعه کنید.
• الکتروانسفالوگرام (EEG): این آزمایش سیگنال‌های الکتریکی را در مغز شما اندازه‌گیری می‌کند تا احتمال داشتن صرع را بررسی کند.
• معاینه شنوایی: در این آزمایش کم شنوایی یا وزوز گوش‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.
انواع روش‌ها کدام اند؟
راه درمان توهم وابسته به علت آن است. توهماتی که به دلایل موقت مانند تب بالا، کم آبی شدید بدن یا عفونت و امثالهم ایجاد می‌شوند، پس از برطرف شدن علت از بین می‌روند. پزشک پس از تشخیص علت ایجاد توهم، به شما خواهد گفت که بهترین گزینه برای درمان توهم کدام روش است.
در افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن که باعث ایجاد توهم می‌شوند، استفاده از برخی داروها و درمان‌های خاص ممکن است به درمان توهم کمک کند که از آن جمله می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم.
• داروهای آنتی سایکوتیک تیپیکال و آتیپیکال می‌توانند به کاهش هم فراونی و هم شدت توهم در کسانی که از مشکلات طیف اسکیزوفرنی، اختلال افسردگی عمده و دو قطبی رنج میبرند کمک کنند.
• تحریک مکرر مغناطیسی فرا جمجمه‌ای یا به اختصار rTMS بر کاهش توهمات شنوایی که به داروهای آنتی سایکوتیک پاسخ نمی‌دهند مؤثر است.
• مهارکننده‌های استیل کولین استراز می‌توانند به کاهش توهم در افرادی که از بیماری‌هایی مثل آلزایمر، پارکینسون یا زوال عقل با اجسام لویی رنج میبرند، کمک کنند. این مهارکننده‌ها گروهی از داروهایی هستند که مانع تجزیه طبیعی استیل کولین در بدن می‌شوند. استیل کولین یک انتقال‌دهنده عصبی است که در عملکرد هر دو دستگاه عصبی مرکزی و محیطی دخالت دارد.
پیماوانسرین داروی دیگری است که پزشک ممکن است تجویز کند. از این دارو برای درمان توهمات مرتبط با روان‌پریشی استفاده می‌شود که بعضی افراد مبتلا به پارکینسون را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
ام آر آی و جلسات تراپی
پزشک احتمال دارد که در جهت تشخیص بهتر از تصویربرداری MRI نیز استفاده کند. از آن‌جایی که در این روش از آهنرباهای قدرتمند و امواج رادیویی برای تهیه تصویر استفاده می‌شود، پزشک می‌تواند متوجه شود که آیا به عنوان مثال وجود تومور یا چیز دیگری مانند ضایعه مغزی یا وجود لخته خون می‌تواند منجر به ایجاد توهم شود یا خیر.
شرکت در جلسات تراپی نیز می‌تواند به پیشبرد بهتر روند درمان توهمات فرد کمک کند. برای مثال، روش تراپی شناختی – رفتاری که متمرکز بر تغییرات در رفتار و تفکرات شخص است، به بعضی افراد کمک می‌کند تا بتوانند بهتر علائم ناشی از توهمات ذهنی خودشان را مدیریت کنند.
مشاوره با پزشک
کلام آخر مدیست
مهم است افرادی که دچار توهم می‌شوند در این رابطه با خانواده و پزشک خود صحبت کنند. توهمات را اگرچه می‌توان با درمان کنترل کرد، اما در غیر این صورت می‌توانند آزاردهنده یا حتی خطرناک باشند. هنگام مراجعه به پزشک، او را از تمام علائم خود بدون توجه به اینکه جزئی یا جدی هستند، مطلع کنید. جهت دریافت راهنمایی بیشتر و مشاوره در مورد درمان توهم کافی است که با کارشناسان و پزشکان متخصص مدیست تماس بگیرید.
